سخن نخست:

فریضهٔ علم، بیرق اسلام است و نشان و نُمادِ حیاتِ اسلامیان در آوردگاه‌های گوناگون.

برافراشته بودنِ بیرق و دُرَفش فریضهٔ علم، شاخصهٔ مهم سرزندگی، شادابی و حیات جامعه است.

جامعه و مردمانِ زنده، میان‌دار و در طلایهٔ حرکت، شور و نشور، بیرق دانش‌شان، افراشته و فراپیش است و فرادست و آنی نمی‌گذارند که بیرق میان‌داری و پویایی‌شان به زمین افتد، تا صف رویارو، که به کین برخاسته، گُمان بَرد، از هم فرو پاشیده‌اند و به تاخت، وارد آوردگاه شود و طومارشان را در هم پیچد.

چه بسیار از ملت‌ها، امت‌ها، تمدن‌ها و مردمانِ بر سریر عزت که چون رایت دانش‌شان فروافتاد، در گرداب‌های هراس‌انگیز فروافتادند و از دیگر سوی، بسیاری از تازش‌گرانِ بی‌دانش که سرزمینی را درنوردیدند و در چنبرهٔ قدرت خود گرفتند، در گیر و دارها و فراز و نشیب‌ها، به‌روشنی به این نتیجه رسیدند که اگر بخواهند بمانند و پایه‌های قدرت خویش را استوار سازند، گزیری نیست جز این‌که به دانش درآویزند و بیرق آن‌را برافرازند. پس بود و نبود ملت‌ها، امت‌ها و تمدن‌ها، بستگی تمام به برافراشته بودن بیرق دانش و فرو افتادن آن دارد.

ملتی رو به روشنایی در حرکت است و بر سریر عزت، که رایَتِ دانش آن در آوردگاه‌های سهمناک، غریو جنگاوران و طوفان‌های بنیان‌برافکن، افراشته باشد و آن‌به‌آن، پرتو افشاند و میمنه و میسره را روشن بدارد. و ملتی رو به باتلاق شب در حرکت است و در حال فرو رفتن به حلقوم جهنمیِ خواری و زبونی و فروافتادن از تخت و اورنگ عزت و شکوه، که بیرق دانش آن، فروافتاده و از هم گسسته باشد.

از این روی، اسلام، برای این‌که فرّ و شکوه اسلامیان را در همهٔ روزگاران و زاد بر زاد پایندان باشد، آنان را به برپاداری فریضهٔ علم، فراخوانده و از فروگذاری آن پرهیز داده است.

اسلام، از انسان مسلمان، خواسته است به فراخیزی بزرگ برای دست‌یازی به دانش‌های سودمند بپیوندد و جام جان خویش را از آنها لبالب سازد و با تراوش‌های پیاپی از آن جامِ  جان‌بخش، جامعه را در سُکر خوشِ دانش فرو برد.

متن سخن نخست