دریچه – ۲۲

تشخیص و تحقیق در ماهیت موضوعات و ارتباطاتی که موضوعات با انسان‌ها پیدا می‌کنند، به‌طور کلی در اختیار خود مردم آگاه و موثق می‌باشد، و لذا مشورت در تحقیق و تشخیص موضوعات و ارتباطات آنها با شؤون انسانی، یک قانون اصیل است که بهترین راه برای به‌دست آوردن واقعیات در امور نظری می‌باشد. بنابراین ملاحظات، فقه و حقوق اسلامی در تقسیم‌بندی معروف رسمی:

۱. پیشرو

۲. پیرو

قرار نگرفته، بلکه دارای هر دو جنبۀ پیشرو و پیرو می‌باشد. جنبۀ پیشروی فقه و حقوق اسلامی در احکام اولیه است که تعریف آن‌را در گذشته بیان کردیم. اسلام در آن احکام چون مستند به وحی الهی و بازگو‌کنندۀ مصالح و مفاسد فطرت و طبیعت مادی و روحی انسان‌هاست، پیشرو محض است و هیچ فرد و جمعی حق تغییر دادن آنها را ندارد. جنبۀ پیروی فقه و حقوق اسلامی ‌در موضوعات و زمینۀ احکام ثانویه است که تحقیق و تشخیص آنها به عهدۀ خود مردم است، آن مردمی که از آگاهی کامل و عدالت، یا وثوق برخوردار بوده باشند. و معنای حکومت مردم بر مردم به این معنی در اسلام جریان دارد، زیرا چنان‌که ملاحظه شد، انتخاب شؤون حیات و کیفیت آنها، در زمینۀ همۀ موضوعات زندگی، مادامی‌که به نهی صریح، برخورد نکند، در اختیار خود مردم است و چون اسلام این اختیار در انتخاب را پذیرفته و شوری و جماعت را (یدالله مع الجماعه) اصل قرار داده است، بنابراین، حکومت مردم بر مردم را در یک معنای عالی پذیرفته است.

متن انگاره‌ها