اختیارات وسیع حاکم شرعی‏*

… در مورد زکات هم، این مسأله مطرح است، که آیا حکومت اسلامی می‌تواند چیز دیگری را – ولو به نام زکات- وضع کند یا نه؟

بله می‌تواند. امیرالمؤمنین، در زمان حکومت‌شان، برای اسب، زکات، وضع کردند و این از مسلّمات است. فقهای بعد، دو جور، استنباط کردند. بعضی گفتند: زکات اسب مطلقاً مستحب است و امیرالمؤمنین آن‌را مستحب گرفته‌اند. ولی دیگران، جور دیگر استنباط کردند، گفتند: وضعیت اسب و اسب‌داری، جوری بود که امیرالمؤمنین، به حسب مصلحت آن زمان، از اختیاراتی که به عنوان یک ولی‌امر شرعی داشتند، استفاده کردند و زکات اسب را وضع کردند. ممکن است، زمان دیگری مشابه زمان ایشان باشد که باز، زکات اسب، واجب می‌شود، و ممکن است، تغییر کند و زکات اسب، واجب نباشد.

پس، حتی حاکم شرعی می‌تواند در موارد مخصوصی [چیزهای دیگری را هم مشمول زکات کند.] اگر ما آن نُه چیز را به‌عنوان اصول ثابت، قبول بکنیم – که بعضی‌ها در همان‌اش هم تردید دارند- معنایش این است که آن نُه چیز، به هرحال، در همۀ زمان‌ها زکات دارد و حاکم اسلامی، نمی‌تواند آن را کم و زیاد کند؛ آن، ثابت است و غیرآن، در اختیار حاکم اسلامی، یعنی در اختیار مصالح اسلامی است. اگر مصلحت، ایجاب کرد برای اتومبیل هم، به قول شما زکات، وضع می‌کند، در صورتی‌که اتومبیل از آن نوع نیست، یا برای محصول دیگری، مثلًا چغندر قند. ولی آن، در اختیار حاکم اسلامی است و ما، بعد خواهیم گفت که یکی از عواملی که کار انطباق اسلام با مقتضیات‏[۱] [زمان و به عبارت بهتر] یا نیازمندی‌های زمان را آسان می‌کند، اختیارات بسیار وسیعی است که خودِ اسلام، به حاکم شرعی داده‏ [۲]. دلیل‌اش، خودِ کارهای پیغمبر است. پیغمبر اکرم، بسیاری از کارها را به حکم اختیاراتی که به او به عنوان صاحب مسلمین داده شده، انجام می‌داد و لهذا، خیلی چیزها را در فواصل مختلف، نهی می‌کرد، امر می‌کرد، باز، نهی می‌کرد و باز، امر می‌کرد؛ اختیار داشت، هیچ‌کس هم نمی‌گفت که این «نسخ» است، مثل مسألۀ مُتعه. به اتفاق شیعه و سنی، پیغمبر در زمان خودش متعه را یک جا اجازه داد، یک جا، منع کرد، باز، یک جا، اجازه داد، یک جا، منع کرد. سنی‌ها هم، این‌را قبول دارند. دلیل‌اش این است که اصلِ این کار، جایز است، ولی حاکم، یک جا می‌تواند اجازه بدهد که انجام بدهید، یک جا هم بگوید انجام ندهید. یک جا، مورد احتیاج بوده، اجازه داده. جای دیگر، احتیاج نبوده، صِرف شهوت‌رانی بوده، پیغمبر اجازه نداده است.

پس موضوع اختیارات وسیع حاکم، راهی است که اسلام در بطن خودش قرار داده، برای آسان بودن انطباق با نیازهای واقعی، نه با پسندها، که همیشه این‌دو با هم اشتباه می‌شوند و ما [به غلط] پسندِ زمان را مقیاس می‌گیریم. دینی که با پسند مردم بخواهد انطباق پیدا کند، دین نیست، همان:

‏ لَوِ اتَّبَعَ الْحَقُّ اهْوائَهُمْ …[۳]

است. دین آمده که پسندها را براساس نیازها، [با دستورات خود] تطبیق دهد، ولی خودش هم باید با نیازهای واقعی و فطری، هماهنگ باشد.

– … برای جلوگیری از این نوع تصادف‌ها و تضادها، چه فکری در اسلام شده است؟

راهش روشن است. وقتی که ما می‌گوییم: عقل، معنایش این نیست که هرکسی بنشیند با خودش خیالی بکند و بعد بگوید: عقلِ من این‏جور حکم می‌کند؛ همان‌طور که در سایر مسائل می‌بینید، یک چیزی، متد علمی دارد، روی متدِ علمی، باید عمل بشود وگرنه اشکالاتی به وجود می‌آید. من دستورِ آن راهی را که در اسلام، وجود دارد عرض می‌کنم و به راهی که عمل می‌شود – و ناقص است- کاری ندارم.