مالکیّت انسان و منشأ و حدود آن*

مالکیّت انسان و منشأ و حدود آن

در نظام‌های مختلف اجتماعی، اعتبار مالکیّت میان انسان و بعضی از اشیاء وجود دارد و در هر یک از این نظام‌ها، مالکیّت فرد یا جامعه، نسبت به اشیاء مطرح است.

منشأ مالکیّت انسان

الف. کار مولّد خلّاق:

منطق فطرت، برای پدیدآورندهٔ یک شیء، حق تصرف در آن‌را می‌پذیرد و او را مالک آن شیء می‌شناسد؛ بنابراین، وقتی انسان با کار خلّاق و مولّد خویش، چیزی را پدید آورد، خود‌به‌خود، حقّ تصرّف در آن‌را دارد و مالک آن شناخته می‌شود…. اگر خلّاقیت، منشأ طبیعی برای اعتبار مالکیّت باشد، هر کسی این خلّاقیت را داشته باشد، مالکیّت را نیز (در همین حد خلّاقیت) داراست؛ پس هر کاری منشأ مالکیّت نیست، بلکه کاری منشأ مالکیّت است که خلّاق و مولّد باشد، یعنی ارزش مصرفی تازه‌ای به‌وجود آورد.

مثال … : هنگامی‌که شما خانهٔ قدیمی را خراب می‌کنید تا به‌جای آن خانهٔ جدیدی بسازید، خراب‌کردن آن خانه، که قبلاً به درد سکونت نمی‌خورد، سبب می‌شود که زمین ارزش جدیدی پیدا کند، ولی در صورتی‌که این وجه برای خراب‌کردن مطرح نباشد، آیا کسی به شما بابت صِرف خراب‌کردن خانه اجرتی می‌دهد؟ نه تنها این‌گونه نیست، بلکه متعرض شما نیز خواهند شد.

گاهی انسان، کاری می‌کند که خلّاق و مولّد (یعنی تولید‌کنندهٔ یک ارزش مصرفی تازه) نیست. اگر شما کلنگ بردارید و کلبه‌ای را که ساخته‌اید در هم بکوبید، کاری انجام می‌دهید که در طبیعت، تغییر شکلی به‌وجود می‌آورد، ولی این کار مولّد شناخته نمی‌شود….

حدود مالکیّت ناشی از کار خلّاق و مولّد

مالکیّت ناشی از کار خلّاق و مولّد انسان، مالکیّتی است محدود و نه مطلق؛ زیرا انسان در هر کار تولیدی از مواد موجود در طبیعت، استفاده می‌کند، موادی که خود در خلق و تولید آن نقشی نداشته است. بدون استفاده از مواد طبیعی، هیچ چیزی را نمی‌توان تولید کرد…. مالکیّت ناشی از تولید و کار خلّاق، محدود به همان نقش تولید و خلّاقیت در آن است….

… سؤال این است که آیا فرد … مالک ارزش مصرفی … خود هست یا نه….

[مثال]: زارعی در بیابان خدا، ده من گندم می‌پاشد و پس از شش ماه، این ده من مبدّل به صد من گندم می‌شود. این صد من گندمی که او تولید کرده است مال کیست؟… آیا این صد من گندم حقیقتاً مال اوست؟… زمین، باران، آفتاب، کربن جذب‌شده از هوا توسط گیاه، بذر، ابزار کار، و عوامل دیگر با او شریک هستند،… تا این فرد، با پاشیدن ده من گندم، صد من گندم به‌دست آورد…. آیا انسان اولیه‌ای که از شکم مادر خود به دنیا آمده بود و هنوز، وارث تجربهٔ کشت و کار نبود، به عقل‌اش می‌رسید که ده من گندم بپاشد و صد من درو کند؟… آیا اگر نیروهای انتظامی در اثنای کشت، اواسط کشت، آخر کشت و در هنگام درو، نبودند تا در آن‌جا امنیت به‌وجود آورند، این فرد می‌توانست این گندم‌ها را تولید کند؟ پس عوامل دیگر اجتماعی نیز در به‌وجود آوردن این صد من گندم مؤثر است. بنابراین، اجمالاً مشخص گردید که کار خلّاق و مولّد تا حدودی منشأ اعتبار مالکیّت است و این حدود نیز کم‌تر از آن است که ابتدا به ذهن می‌رسید.

تفکر سوسیالیستی در این محاسبه، باز به جلو می‌رود و ادّعا می‌کند که اصولاً کار خلّاق و مولّد هر انسانی، منشأ مالکیّت او نیست، بلکه منشأ مالکیّت، جامعه است. بر اساس این تفکّر، گفته می‌شود: آب و خاک و هوا و باران، مال جامعه است و کاری را نیز که فرد انجام می‌دهد، تجربه‌اش از آنِ جامعه، و امنیت او نیز مال جامعه است، بنابراین، می‌توان گفت آن‌چه فرد تولید می‌کند، مِلک جامعه است؛ زیرا در حقیقت، فرد نیست که تولید می‌کند، بلکه این جامعه است که تولید می‌کند. این یکی از زیربناهای اندیشهٔ سوسیالیسم است، یعنی مالکیّت اشتراکی و جمعی که مالکیّت ناشی از کار خلّاق و مولّد [است] باید به حساب جامعه گذارده شود.  امّا تفکّر سوسیالیستی در این زمینه، افراطی و تخیّلی است؛ زیرا نقش ویژهٔ یک فرد انسان به هر مقدار ضعیف باشد، غیر قابل انکار است….