سخن نخست:

فقه، چشمهٔ جوشان و زاینده است و از سازوکارهای نوشدگی برخوردار.

ساز و نهاد آن، به‌گونه‌ای است که اگر زمینه بیابد، افق‌های نو به‌روی‌اش گشوده شود و در هالهٔ اندیشه‌های روشن و نو قرار بگیرد، بدون این‌که نیازی باشد بنای کهن و دیرگهان خود را به هم بریزد و از هم فروپاشاند، سر بر آستان نوشدگی می‌گذارد و از درون، خود را باز می‌سازد.

برخورداری این دانش از نیروهای درونی بازسازنده و بازآفریننده، آن‌را دوره به دوره، بالنده و از خوشیدگی و برکنارماندگی رهانده است.

دانشی که عصرها و روزگاران بسیاری را درنوردیده و پشت سر گذارده و پرتوهای خود را آن‌به‌آن، افشانده و تاریکی‌ها را زدوده و راه سپیده را نموده، گره‌ها را گشوده و بازدارنده‌های زندگی سالم و تراز را از سر راه برداشته، بی‌گمان، از خمیره، مایه و گوهری ناب و رخشان برخوردار بوده و ارکانی استوار، که از گردش آفتاب، باد و باران نیابیده ‌گزند.

این جوشش درون و حیات‌زایی پیاپیوسته، در ذات خود از کشش و وازَنِش نیرومندی برخوردار است که اگر در نیرو و توانِ به‌سوی خود کشیدنِ سودمندی‌ها، زلال‌سازی‌ها و نیروبخشی‌ها و یا وازَنِش ناسودمندی‌ها، ‌کدری‌ها و سست‌کننده‌ها، آنی آسیب وارد آید، بی‌گمان به جوشش درونی دانش فقه، تباهی راه می‌یابد و فقه را از پویه بر مدار بهره‌مندسازی و پرتوافشانی باز می‌دارد.

این‌که از آغاز تاکنون، فانوس آن روشن مانده و ره می‌نماید و کشتی‌ها را در دریاهای ناپیداساحل و با امواج درهم شکننده، به ساحل ره می‌نماید و کاروان‌ها را از گم‌گشتگی در صحراهای بی‌پایان می‌رهاند، و در هر دوره‌ای مردمان را از پراکندگی و دورشدگی از مدار تکلیف و قانون، با ارائه و بیان حکم‌ها و قانون‌های روشن‌گر، راه‌گشا و سعادت‌آفرین، در امان داشته و زندگی سالم و چگونه برافراشتن پایه‌های آن‌را بر مدار تکلیف و قانون، نمایانده است، از آن کوه نوری است که این فانوس‌ قبسی از آن است.

جوشان و خروشان و زلال ماندن این چشمه، از جویبارهایی سرچشمه می‌گیرد، که همیشه و همه‌گاه در آنها جاری بوده، جویبارهای دانش و نوآوری‌های روز.

جوشش چشمهٔ دانش، به سریان‌یابی‌های مدام، در جویبار سنّت و بده‌بستان‌هایی است که با دیگر دانش‌ها دارد، بهره‌گیری از توانایی‌ها، روشنایی‌ها و راه‌هایی که بشر، آن‌به‌آن می‌گشاید و افق‌هایی که فرا می‌نماید.

متن سخن نخست