اخباری‌گری

اخباری‌گری از کجا و چه زمانی پیدا شد؟ اخباری‌گری سه چهارقرن بیش‌تر از عمرش نمی‌گذرد. این نغمه را اوّلین بار، مردی به نام ملّا امین استرآبادی- که سال‌ها در مکّه و مدینه مجاور بود بلند کرد و با وجودی که خودش شیعه بود، به علمای بزرگ شیعه مانند شیخ طوسی و علّامهٔ حلّی و محقق حلّی و مخصوصاً به علّامهٔ حلّی، شدیداً حمله کرد. چون علّامه می‌گفت: اخباری که ما الآن داریم همه معتبر نیست و اخبار را از نظر سند تقسیم کرد به:

اخبار صحیح

اخبار موثّق

اخبار حسن

و اخبار ضعیف.

اخبار صحیح، اخباری است که تمام رُوات‌اش مردمان موثّق و هم شیعه بوده‌اند.

اخبار موثّق، اخباری است که رُوات‌اش افراد موثّقی بوده‌اند ولی شیعه نبوده‌اند.

اخبار حَسَن، اخباری است که کسانی که آن‌ها را نقل کرده‌اند، اشخاصی راستگو بوده‌اند ولی ثابت نشده است که روات‌شان افراد خوب و راستگو باشند.

روایات ضعیف یعنی روایاتی که افرادی که آن‌ها را روایت کرده‌اند یا لااقل یک نفر از آن‌ها معلوم است که آدم درستی نیست.

تاریخ، احوال رُوات را کم و بیش نشان داده است. (البته افرادی هم هستند که مجهول‌اند). نتیجه این می‌شود که اخباری که ما در دست داریم همه قابل اعتماد نیست. ما باید ببینیم چه کسانی نقل کرده‌اند.

ملّا امین گفت: علّامه با این کار، روایات ما را دسته‌دسته کرد و عدّه‌ای از روایات ما را انداخته. هرچه روایت داریم، همه یک‌جا درست است. اگر بگوییم روایتی ضعیف است، این توهینی است به امام صادق. مگر می‌شود روایتی از امام صادق باشد و ضعیف باشد، خصوصاً روایات کتب اربعه، یعنی روایاتی که در کافی شیخ کلینی و یا تهذیب شیخ طوسی و استبصار شیخ طوسی و من لایحضره الفقیه شیخ صدوق آمده است! اگر روایتی در این چهار کتاب باشد، دیگر جای گفت‌وگو نیست.

نمونه‌هایی از جعل حدیث‌

مجتهدین، آن‌هایی هستند که در این نظر تابع علّامه‌اند. در همین کتاب کافی و کتاب‌های دیگر، روایت‌ها هست که اگر به مضمون آن‌ها نگاه بکنیم می‌فهمیم که مزخرف است. بعضی هم سندشان ضعیف است. مثلًا چندی پیش بود که داشتم مسائل مربوط به ربا را مطالعه می‌کردم، دیدم روایتی است که در آن مردی به نام علی بن الحدید می‌گوید:

سلسبیل- که نام زنی است- از من چنین پولی خواسته و من می‌خواهم این پول را به او بدهم و از او به فلان حیله رِبح بگیرم، این درست است یا نه؟

اتفاقاً کتاب تهذیب را می‌خواندم، به روایت دیگری رسیدم. دیدم نام این شخص را آورده است. شیخ طوسی در آن‌جا می‌گوید:

مُضَعَّفٌ جِدّاً.

حالا چون شیخ کلینی در کافی این روایت را نقل کرده است، باید بگوییم درست است؟ نه. پس قابل قبول نیست.

مثلًا افرادی که اغراض به‌خصوص داشته‌اند، این را جَعل و وضع کرده‌اند که:

در زمان حضرت صادق، سقف حرم پیغمبر را تعمیر می‌کردند.

کسی می‌گوید ما چند نفر بودیم و با هم بحث می‌کردیم: حالا که سقف را برداشته‌اند، آیا جایز است از بالا قبر پیغمبر را مشاهده بکنیم یا نه؟

یکی گفت جایز است، دیگری گفت جایز نیست.

چرا جایز نیست؟ گفت: شاید پیغمبر با یکی از زن‌هایش خلوت کرده باشد و ما او را با زن‌اش ببینیم!

ببینید، این حرفی است که اصلًا آیا ممکن است یک مسلمان عادی بگوید که: پیغمبر مثلًا زنده شده و دارد در آن‌جا با زن‌اش عشقبازی می‌کند؟ آیا بگوییم چون در کتاب کافی است، درست است؟ این‌ها می‌گویند هرچه کافی نوشته باشد صحیح است. مجتهدین می‌گویند نه، مثل این اشخاص، هزارها آدم جَعّال وَضّاع کذّاب بوده‌اند.

مردی است به نام ابی الخطاب. این مرد، مُلحد و ضدّ اسلام بود. طشت رسوایی‌اش بالاخره از بام افتاد. وقتی می‌خواستند اعدام‌اش کنند گفت:

وَ لَقَدْ وَضَعْتُ فی اخبارِکمْ ارْبَعَةَ آلافِ حَدیثٍ

من چهار هزار حدیث در اخبار شما قاطی کردم.

مجتهدین می‌گویند: وقتی یک چنین جریان‌هایی در تاریخ وجود داشته است، چطور ما می‌توانیم بگوییم هرچه حدیث نقل شده است، درست است.

مردی است به نام یونس بن عبد الرحمن که از بزرگان است. می‌گوید:

من کوشش می‌کردم که همیشه روایت‌های معتبر را بنویسم و نقل بکنم. همه را نوشتم و به صورت کتابی درآوردم. یک وقتی خدمت حضرت رضا، علیه السلام، رسیدم و کتاب روایت‌ام را به حضرت عرضه کردم و گفتم که تمام روایت‌ها را از پدران شما نوشته‌ام. دیدم حضرت بسیاری از آن‌ها را خط زد و گفت این‌ها دروغ است.

مبارزه مجتهدان با اخباریان‌

ولی اخباریین، زیر بار این حرف‌ها نرفتند. یک مبارزهٔ بسیار شدیدی میان مجتهدین و اخباریین صورت گرفت. اخباریین، مظهر کامل جمودند. ای کاش به این جمود قناعت می‌کردند. این‌ها یک تعصّب احمقانه‌ای راجع به اخبار و روایت‌ها دارند. آمدند در سه زمینه دیگر خدشه کردند. آن شب عرض کردیم که ما چهار دلیل داریم:

قرآن، سنت، اجماع و عقل.

این‌ها به واسطه یک تعصّب شدید و احمقانه‌ای که پیدا کرده بودند، برای این‌که آن سه دلیل دیگر را از حجّیت بیندازند، گفتند: شما می‌گویید: چهار دلیل داریم. اجماع که مال سنّی‌هاست. اجماع، وسیله شد برای این‌که ابوبکر خلیفه بشود و با همین اجماع، امیرالمؤمنین را کوبیدند. حالا شما می‌گویید اجماع!

مجتهدین گفتند:

اولًا موضوع خلافت جای اجماع نبود، موضوع، نصّ است، نصّ قطعی پیغمبر.

ثانیاً درباره ابوبکر که اجماع صورت نگرفت. اجماع این است که همهٔ اهل حلّ و فصل، در یک مطلبی اجماع بکنند. علی بن ابیطالب و زبیر در مدینه بودند و جزء اجماع‌کنندگان نبودند. یک عدّهٔ بسیار کمی جمع شدند و با هوچی‌گری کاری را درست کردند و اسم‌اش را اجماع گذاشتند.

گفتند: خیر، حالا اجماع آن‌قدر هم دردی نداشت. شما عقل را در کار دین دخالت می‌دهید. اصلًا این فضولی‌ها به عقل نیامده است. عقل، هزاران خطا می‌کند، عقل، اشتباه می‌کند، عقل، حق ندارد در کار دین دخالت کند. انسان باید عقل خودش را تخطئه کند. ما اگر حدیثی را دیدیم، هرچه هم عقل ما داد بکشد که این درست نیست، باید بگوییم عقل! تو حق نداری دخالت بکنی.